การไม่ได้รับการคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของประชาชนจากการไม่รับฟ้องคดีของศาล: กรณีศึกษาศาลปกครองอุบลราชธานี

การศึกษาวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา 1) การไม่ได้รับการคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของประชาชนจากการไม่รับฟ้องคดีของศาลปกครองอุบลราชธานี 2) สาเหตุหรือเงื่อนไขที่ทำให้ประชาชนไม่ได้รับการคุ้มครองสิทธิ และเสรีภาพจากการไม่รับฟ้องคดีของศาลปกครอง และ 3) แนวทางการแก้ไขปัญหาจากการไม่ได้รับการคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของประชาชนจากการไม่รับฟ้องคดีของศาลปกครองอุบลราชธานี
โดยใช้ระเบียบวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ อาศัยแหล่งข้อมูลที่สำคัญ 2 แหล่ง คือ 1) การสัมภาษณ์เชิงลึกจากกลุ่มตัวอย่างที่สำคัญ ประกอบด้วย กลุ่มพนักงานคดีปกครอง ศาลปกครองอุบลราชธานี จำนวน 12 คน กลุ่มผู้ฟ้องคดีหรือผู้รับมอบอำนาจจากผู้ฟ้องคดี โดยศึกษาผู้ฟ้องคดีที่ศาลปกครองอุบลราชธานีมีคำสั่งไม่รับฟ้องคดีไว้พิจารณา จำนวน 5 คดี และ 2) การศึกษาจากเอกสารและคำพิพากษา หรือคำสั่งศาลปกครองที่เกี่ยวข้อง กำหนดพื้นที่การวิจัยตามขอบเขตอำนาจของศาลปกครองอุบลราชธานี
ผลการวิจัยค้นพบว่า
(1) แม้กฎหมายรัฐธรรมนูญและกฎหมายอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องจะได้บัญญัติให้ประชาชนมีสิทธิเข้าถือกระบวนการยุติธรรมได้โดยง่าย สะดวก รวดเร็ว และทั่วถึง แต่ในทางปฏิบัติกลับพบว่า ยังมีอุปสรรคทั้งในด้านบทบัญญัติและกระบวนการทางการกฎหมาย รวมทั้งปัญหาอุปสรรคที่เกิดจากประชาชนเอง ทั้งนี้ การที่ศาลปกครองอุบลราชธานีมีคำสั่งไม่รับคำฟ้องไว้พิจารณาย่อมเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้ประชาชนไม่ได้รับการคุ้มครองสิทธิในการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรม อาทิ กรณีที่ศาลมีคำสั่งไม่รับคำฟ้องเพราะเหตุผู้ฟ้องคดีฟ้องคดีเมื่อพ้นกำหนดระยะเวลาการฟ้องคดีที่มีสาเหตุมาจากความสับสนหรือเข้าใจคลาดเคลื่อนเกี่ยวกับวันที่รู้หรือควรรู้ถึงสาเหตุแห่งการฟ้องคดีของผู้ฟ้องคดี ทำให้ประชาชนเสียสิทธิในการไม่ได้รับการคุ้มครองสิทธิโดยศาล นอกจากนั้น ยังมีอำนาจเรื่องความสับสนในเขตอำนาจศาลปกครองของประชาชน รวมทั้งปัญหาต้นทุนค่าใช้จ่ายในการดำเนินการฟ้องเพื่อรักษาสิทธิ เป็นต้น
(2) การที่ศาลปกครองอุบลราชธานีมีคำสั่งไม่รับคำฟ้องคดีไว้พิจารณา อาจแบ่งได้ 2 กรณี คือ 1)ไม่รับคำฟ้องไว้พิจารณา เพราะเหตุคดีไม่อยู่ในอำนาจของศาลปกครอง เนื่องจากเข้าข้อยกเว้น 2) ไม่รับคำฟ้องไว้พิจารณา เพราะเหตุไม่เข้าเงื่อนไขการฟ้องคดี
(3) แนวทางการแก้ปัญหาจากการไม่ได้รับการคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของประชาชนจากการไม่รับฟ้องคดีของศาลปกครองอุบลราชธานี ที่สำคัญ คือ ควรเผยแพร่หลักเกณฑ์การพิจารณาถึงวันรู้หรือควรรู้ถึงเหตุแห่งการฟ้องและอายุความการฟ้องคดีปกครองให้ประชาชนทราบมากยิ่งขึ้น เผยแพร่ประชาสัมพันธ์เกี่ยวกับเงื่อนไขระยะเวลาการฟ้องคดีและวันที่รู้หรือควรรู้ถึงเหตุแห่งการฟ้องคดีให้ประชาชนทราบอย่างทั่วถึง รวมทั้งการจัดหาทีมทนายหรือที่ปรึกษาด้านกฎหมาย เพื่อคอยความช่วยเหลือว่าความให้กับประชาชนผู้ยากไร้ ขาดทุนทรัพย์ หรือไม่มีความรู้ความเข้าใจทางด้านกฎหมาย