พระดังเมืองอุบลราชธานี

หลวงปู่คำบุ คุตตจิตโต เป็นผู้มีความชำนาญแตกฉานทั้งสายวิชาวิปัสสนากรรมฐานและวิทยาคมต่าง ๆ ที่กล้าแกร่งในแนวทางของท่านสำเร็จลุน แห่งวัดเวิ่นไชย เมืองปาเซ นครจำปาสัก เป็นพระผู้ทรงอภิญญา เมื่อครั้งยังมีชีวิตอยู่ท่านได้มีเมตตาประกอบพิธีลงเหล็กจารอักขระธรรมอักษรลาว ลงบนแผ่นหลังของบรรดาลูกศิษย์ที่เดินทางมาจากสถานที่ต่าง ๆ การจารอักขระธรรมลงแผ่นหลังของหลวงปู่คำบุ ถือเป็นกุศโลบายทางธรรมเพื่อบ่งบอกถึง “ความประมาทเป็นบ่อเกิดแห่งความตายหรือความหายนะ” ดังนั้น ควรตั้งมั่นไม่ให้อยู่ในความประมาท ที่สำคัญถ้าท่านได้จารอักขระธรรมได้ครบถึง 7 ครั้ง ว่ากันว่าอักขระธรรมจะฝังลึกถึงกระดูกและถ้าประพฤติปฏิบัติตามคำสั่งของครูบาอาจารย์อย่างเคร่งครัดแล้วจะอยู่ยงคงทนต่อศาสตราวุธทั้งปวง

หลวงปู่ขาว อนาลโย นับเป็นพระวิปัสสนาจารย์เถร ซึ่งเป็นศิษย์ยุคต้นของพระอาจารย์ใหญ่ฝ่ายวิปัสสนาธุระ หลวงปู่มั่น ภูริทตฺโต ที่มีปฏิปทาวัตรปฏิบัติเจริญรอยตามแนวทางของพระอาจารย์ใหญ่ได้อย่างไม่ผิดเพี้ยน หลวงปู่เป็นพระอริยสงฆ์ พระสุปฏิปันโนและพระวิปัสสนา-จารย์เถรเป็นที่เคารพนับถือศรัทธาเลื่อมใสของพุทธบริษัททุกระดับชั้นเป็นอย่างยิ่ง วัตรปฏิบัติของหลวงปู่ควรเป็นแบบอย่างให้อนุชนได้ศึกษาเรียนรู้ และนำไปประพฤติปฏิบัติอย่างยิ่งเช่นกันจึงสมควรยกย่องเชิดชูเกียรติเป็น “ปราชญ์” เมืองอุบลราชธานีอย่างแท้จริง

สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (อ้วน ติสฺโส) ท่านได้เป็นเจ้าอาวาสวัดที่สำคัญ ๆ ถึง 4 วัด ได้เป็นเจ้าคณะมณฑล 4-5 มณฑล ได้เป็นสังฆนายกองค์แรกของประเทศไทย ในด้านการศึกษา ท่านเป็นผู้ดำเนินการจัดตั้งโรงเรียนสอนหนังสือไทยขึ้นในวัดต่าง ๆ ในบริเวณเมืองอุบลราชธานีและเมืองใกล้เคียง จนเป็นที่ยอมรับกันว่าเป็น “ผู้บุกเบิกการศึกษาไทยในภาคอีสาน” รวมทั้งการตั้งโรงเรียนตัวอย่างประจำมณฑลอีสาน ด้านการศาสนา เป็นผู้สร้างถาวรวัตถุขึ้นในวัดต่าง ๆ อบรมสั่งสอนประชาชนโดยการแสดงธรรมเทศนาในโอกาสและสถานที่ต่าง ๆ เขียนหนังสือหรือบทความตีพิมพ์เผยแพร่ สร้างคติธรรมหรือคติพจน์อันเฉียบคมเพื่อเป็นข้อคิดหรือแนวปฏิบัติสำหรับประชาชน ควรได้รับการยกย่องเป็น “ปราชญ์” ผู้สำคัญของเมืองอุบลราชธานีโดยแท้

สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (มานิต ถาวโร) เป็นพระสุปฏิปันโนที่ได้ชื่อว่า “ผู้ปักธง กัมมัฏฐาน กลางมหานคร” มีวัตรปฏิบัติเรียบง่าย งดงาม น่าเลื่อมใส ดุจเดียวกับพระกัมมัฏฐาน ที่ครั้งหนึ่งเคยเดินธุดงค์ไปบนเส้นทางเดียวกับพระกัมมัฏฐานสายหลวงปู่มั่นภูริทตฺโต เน้นการปฏิบัติภาวนาพร้อมกับการปฏิบัติเคร่งครัดตามพระธรรมวินัย ก่อนจะหันเหชีวิตมุ่งหน้าสู่การเรียนพระปริยัติธรรมตามแนวทาง “คันถธุระ” จนประสบผลสำเร็จสูงสุด ได้เปรียญธรรม 9 ประโยค และได้น้อมนำหลักธรรมคำสอนของพระพุทธองค์มาสู่การปฏิบัติ อบรมสั่งสอนพุทธบริษัท บริหารการคณะสงฆ์ นำความ
เจริญรุ่งเรืองให้กับพระพุทธศาสนาโดยรวม มีความเป็นพระวิปัสสนาธุระและพระคันถธุระไปพร้อมกัน สามารถ
ผสมผสานองค์ความรู้ทางด้านทฤษฎี (คันถธุระ) และองค์ความรู้ด้านปฏิบัติ (วิปัสสนาธุระ) ได้อย่างลงตัวและเหมาะสมสมควรได้รับการยกย่อง สรรเสริญ เชิดชูเป็น “ปราชญ์” ของชาวอุบลราชธานีอย่างแท้จริง