พระดังเมืองอุบลราชธานี

พระอุบาลีคุณูปมาจารย์ (จันทร์ สิริจนฺโท) ผลงานโดดเด่นของท่าน ได้แก่ การก่อตั้งวัด การปกครองวัดในฐานะเจ้าอาวาส การปกครองคณะในฐานะเจ้าคณะมณฑล การตั้งโรงเรียน “อุบลวิทยาคม” โรงเรียนสอนหนังสือไทยแห่งแรกที่จัดสอนอย่างเป็นระบบที่ได้จัดตั้งขึ้นในเมืองอุบลราชธานีที่วัดสุปัฏนาราม และจัดตั้งโรงเรียนสอนหนังสือไทยขึ้นในวัดต่าง ๆ ในบริเวณเมืองอุบลราชธานีและเมืองใกล้เคียงอีกเป็นหลายโรงเรียน ท่านได้ประพันธ์ร้อยแก้วและร้อยกรองว่าด้วยกาพย์ต่าง ๆ เพื่อให้ความรู้ ให้คติสอนใจด้วยถ้อยคำไพเราะ และท่านยังเป็นนักเทศน์ เป็นผู้เคร่งครัดในภารกิจ
พระสงฆ์ ท่านจะแสดงพระธรรมเทศนาอบรมสั่งสอนประชาชนอย่างสม่ำเสมอโดยเฉพาะ ในวันธรรมสวนะในระหว่างเข้าพรรษา คำบรรยายในการแสดงพระธรรมเทศนาดังกล่าวคณะศิษยานุศิษย์น่าไปจัดพิมพ์เผยแผ่กว่าร้อยเรื่อง

พระครูวิเวกพุทธกิจ (เสาร์ กนฺตสีโล) เป็นพระภิกษุฝ่ายธรรมยุติกนิกาย ชาวจังหวัดอุบลราชธานี ผู้เป็นบูรพาจารย์สายพระป่าในประเทศไทย ท่านเป็นอาจารย์ของพระอาจารย์มั่น ภูริทตฺโต เป็นพระนักปฏิบัติที่อ่อนน้อม สุขุม พูดน้อย เคร่งครัดในพระธรรมวินัย ท่านได้ธุดงค์ปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานไปตามป่าดงพงเขาทั้งในประเทศไทยและประเทศลาว ได้รับยกย่องเป็น “ปรมาจารย์สายพระกรรมฐาน”

พระอาจารย์มั่น ภูริทัตตเถระเป็นพระภิกษุฝ่ายธรรมยุติกนิกาย ชาวจังหวัดอุบลราชธานี ผู้เป็นบูรพาจารย์สายกรรมฐานพระป่า ท่านปฏิบัติตนตามแนวทางคำสอนของพระวินัยสงฆ์ และยึดถือธุดงควัตรด้วยจริยวัตรอย่างเคร่งครัด ท่านได้วางแนวทางในการปฏิบัติสมถะและวิปัสสนาตามหลักธรรมคำสอนขององค์สมเด็จพระสัมมาพุทธเจ้าให้แก่คนทั่วไปอย่างกว้างขวาง จนมีพระสงฆ์และฆราวาสเป็นลูกศิษย์จำนวนมาก แนวคำสอนของท่านเป็นที่รู้จักกันดี มีผู้สนใจในธรรมปฏิบัติได้ติดตามศึกษา อบรมจิตใจมากมาย ศิษยานุศิษย์ของท่าน ได้แพร่กระจายไปทั่วทุกภาคของประเทศไทย ธรรมะของหลวงปู่มั่นเป็นธรรมะที่ออกมาจากใจ เฉียบคมเต็มไปด้วยข้อคิด ปัญญา เป็นมรดกตกทอดมาให้ลูกหลานชาวพุทธจนถึงทุกวันนี้

พระอริยวงศาจารย์ญาณวิมลอุบลสังฆปาโมกข์ (สุ้ย) เป็นพระเถระองค์แรกที่มีความรู้ความสามารถ ความเชี่ยวชาญทั้งในด้านการศึกษาที่เป็นการศึกษาสงฆ์แบบดั้งเดิม และการศึกษาสงฆ์ที่ปรับปรุงขึ้นใหม่ จนสำเร็จการศึกษาเป็นเปรียญธรรม 3 ประโยค ด้านการปกครอง ได้ศึกษาแบบอย่างการบริหารการคณะสงฆ์ในส่วนกลาง (กรุงเทพฯ) จนมีความรู้ความเข้าใจ เป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัยในพระมหากษัตริย์ จึงได้รับพระราชทานสมณศักดิ์ที่พระอริยวงศาจารย์ญาณวิมลอุบลสังฆปาโมกข์ นับเป็นพระราชาคณะ (เจ้าคุณ) องค์แรกของเมืองอุบลราชธานีในขณะนั้น และรับตำแหน่งเจ้าคณะเมืององค์แรก เช่นเดียวกันด้านการเผยแผ่ แม้จะเป็นฝ่ายคันถธุระก็ได้มิได้ละทั้งฝ่ายวิปัสสนาธุระ คงส่งเสริมพระสงฆ์ผู้มุ่งมั่นในด้านนี้ดำเนินไปโดยไม่ขัดข้องและด้านสาธารณูปการได้สร้างผลงานไว้มากมายทั้งภายในวัดมณีวนาราม (ป่าน้อย) และวัดทุ่งศรีเมือง ที่สำคัญที่สุด คือ การส่งเสริมจุดประกายพัฒนาการศึกษาในเมืองอุบลราชธานีให้กระจายไปอย่างกว้างขวาง ทั้งในตัวเมืองและนอกเมือง โดยส่งเสริมควบคู่กันไปทั้งการศึกษาแบบดั้งเดิม (มูลกัจจายน์) และแบบใหม่ (บาลีไวยากรณ์) อันเป็นมูลเหตุสำคัญที่ทำให้เมืองอุบลราชธานี เป็นศูนย์กลางการศึกษาทุก ๆ ด้าน จนมีผู้สนใจมาศึกษาเล่าเรียนจากทั่วสารทิศ ต่อมาจึงกลายเป็นศูนย์รวมของ “ผู้รู้” “ผู้มีปัญญา” และ “เมธี” มากมาย จนได้ชื่อว่า “เมืองแห่งนักปราชญ์” ในโอกาสต่อมา ดังนั้น พระอริยวงศาจารย์ฯ จึงสมควรได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติให้เป็น “ปราชญ์” ผู้บุกเบิกของอุบลราชธานีอย่างแท้จริง