เขาพระวิหาร | ภาพเก่าเล่าเรื่อง..เมืองอุบลราชธานี

เขาพระวิหาร เป็นชื่อที่คนไทยเรียกและคุ้นเคยกับภูเขาแห่งนี้ สำเนียงเขมรออกเสียงเป็น "เปรี๊ยะ วิเฮียร์" เป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ ปรากฏชื่อจารึกไว้ว่าภายหลังมีชื่ออื่น ๆ คือ ศรีศิขรีศวรวีราศรม และ ตปัสวีนทราศรม ซึ่งมีผู้สร้างขึ้นเพื่ออุทิศให้แก่ ศิขเรศวร แปลว่า ผู้เป็นใหญ่แห่งภูเขา คือ พระศิวะ และกษัตริย์ขอมได้สร้างปราสาทเสมือนที่ประทับแห่งเทพเจ้าไว้แห่งนี้ คือ ปราสาทเขาพระวิหาร หรือ เทวสถานศรีขรีศวร โบราณสถานขนาดใหญ่นี้ สร้างอย่างวิจิตรพิสดาร มีทางเดินลาดยาวหลายร้อยเมตรจากเชิงเขา (ที่ทางขึ้นอย่างทางด้านประเทศไทยในปัจจุบัน) ลาดขึ้นไปเรื่อย ๆ มีบันไดนาคราช (คล้ายพนมรุ้ง) ผ่านประตูโคปุระ ปราสาทองค์เล็กองค์น้อย จนถึงปราสาทองค์ใหญ่ ที่อยู่เกือบปลายชะง่อนผาสูงกว่า 500 เมตร

ปราสาทเขาพระวิหารสร้างในสมัยพระเจ้าสุริยวรมันที่ 1 (ค.ศ.1002-1050) หรือประมาณกลางพุทธศตวรรษที่ 16 (หรือประมาณ 250 ปีก่อนสุโขทัย) คือมีอายุร่วมกับปราสาทเมืองต่ำ แต่ก็ยังก่อนปราสาทพนมรุ้งและปราสาทหินพิมาย (สมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 6 ค.ศ.1080-1107) คือก่อนกันประมาณ 50 ปี และก็ก่อนประสาทนครวัด (ซึ่งสร้าง ค.ศ.1113 ในสมัยพระเจ้าสุริยวรมันที่ 2) ประมาณ 100 ปี กล่าวกันว่าปราสาทเขาพระวิหารนั้นลอกเลียนแบบมาจากปราสาทวัดภูจัดอยู่ในลัทธิไศวะ คือ ถือพระอิศวรหรือพระศิวะเป็นเทพเจ้าสูงสุด

สำหรับการเข้าชมเขาพระวิหารนั้น มีทางขึ้นที่ประเทศไทยเดินขึ้นปราสาททจากทิศเหนือไปทางทิศใต้ ระยะทางเดินรวมแล้วประมาณ 800 เมตร เริ่มตั้งแต่ทางขึ้นบันไดช่วงแรกสูงชัน 162 ขั้น ระยะทางยาว 258 เมตร ถุงจตุรมุขหลังที่ 1 (โคปุระ) จากศาลาจตุรมุขหลังที่ 1 ถึง ศาลาจตุรมุขหลังที่ 2 เป็นทางเดินลาดขึ้น ระยะทาง 275 เมตร จากศาลาจตุรมุขหลังที่ 2 ถึงปราสาทหลังที่ 1 ระยะทางลาดชัน 166 เมตร จากปราสาทหลังที่ 1 ถึงปราสาทหลังที่ 2 ระยะทางยาว 62 เมตร และจากปราสาท หลังที่ 2 ถึง เทวสถาน ระยะทาง 42 เมตร ห่างจากเทวสถานไปจนถึงสุดที่หน้าผาสูงสุด 30 เมตร เรียกว่า “เป้ยตาดี” ตรงจุดนี้มีความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง 657 เมตร และสูงจากพื้นดินเขมรต่ำ 547 เมตร เป็นบริเวณที่นักท่องเที่ยวได้ชมทิวทัศน์ด้านเขมรต่ำ และสามารถมองเห็นจังหวัดพระวิหารที่ห่างออกไปประมาณ 50 กิโลเมตร และจังหวัดเสียมเรียบประมาณ 100 กิโลเมตร ส่วนที่มองเห็นไกลลิบลับประมาณ 150 กิโลเมตร คือ นครธม ดินแดนมหัศจรรย์ของโลกในกัมพูชา

สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ เสด็จเยี่ยมชมเขาพระวิหาร พ.ศ. 2472 เรสซิเดนท์กำปงธมและมองซิเออร์ปามังติเอร์ นักโบราณคดีชาวฝรั่งเศสรอรับเสด็จ ณ เขาพระวิหาร