โดยทั่วไปแล้ว เป็นที่ยอมรับกันว่ามนุษย์เรานั้นเป็นสัตว์สังคมหรือสัตว์การเมือง ซึ่งมักจะหมายถึงว่า มนุษย์มีความจำเป็นที่จะต้องอาศัยอยู่ร่วมกันเป็นหมู่เป็นเหล่า แต่เมื่อพิจารณาให้ละเอียดลงไปอีก เราจะพบว่ามนุษย์ส่วนใหญ่ไม่ได้มีโอกาสที่จะ “เลือก” สังคมที่ตนต้องการใช้ชีวิตอยู่เลย

คณะของเราออกเดินทางจากกรุงเทพฯ โดยเครื่องบินของบริษัทการบินไทย เมื่อเวลา 8.30 น. ของเช้าวันเสาร์ที่ 31 มกราคม 2519 ช้าไปกว่ากำหนดเดิมครึ่งชั่วโมง ทำให้ไปถึงสนามบินดัม–ดัม เมืองกัลกัตตา เมื่อเวลา 10.30 น. ซึ่งตรงกบเวลาในอินเดีย 9.00 น. ก่อนเครื่องบินจะออกจากดอนเมือง มีเรื่องที่ทำให้ผู้เดินทางและผู้ไปส่งทุกคนใจหายใจคว่ำ เพราะสมาชิกคนหนึ่งในคณะเดินทางลืมตั๋วเครื่องบินไว้ที่บ้าน

คำว่า มโนมยิทธิ แปลว่า มีฤทธิ์ทางใจ มโนมยิทธินี่เป็นการเตรียมอภิญญา จะเรียกวิชชาสามตรงก็เข้มเกินไป จะเรียกอภิญญาก็ยังอ่อนอยู่ เป็นการเตรียมอภิญญา เตรียมเพื่อรับอภิญญาหก วิชชาสาม จริง ๆ ไปไม่ได้แต่เห็นได้ นั่งอยู่ตรงนี้สามารถเห็นเทวดา เห็นพรหม เห็นพระอริยะ สามารถคุยกันได้ นั่งอยู่ตรงนี้ สามารถคุยกับเปรตได้ คุยกับอสูรกายได้ คุยกับพวกสัตว์นรกได้แต่ก็นั่งตรงนี้เอง

สิงห์เป็นชายหนุ่มรูปหล่อคนหนึ่งของทุ่งบางเขน รักอยู่กับสมปอง สาวงามบ้านเดียวกัน ซึ่งฝ่ายหญิงก็ตกลงปลงใจยอมรับรัก หากขัดทางพ่อแม่ฝ่ายหญิงไม่ยอมให้ทั้งคู่รักกัน จึงหาทางขัดขวางทุกวิถีทาง ทั้งนี้ก็เป็นธรรมดาของพ่อแม่ที่มีลูกสาว ย่อมอยากให้ลูกมีความสุข มีหน้ามีตา แต่งงานทั้งทีก็อยากได้ผู้ชายที่มีฐานะ มีเงิน มีรายได้พอเลี้ยงดูกัน

ปาฐกถาที่กำลังจะแสดงอยู่นี้ เป็นปาฐกถาว่าด้วยเรื่องความดีแห่งพุทธศาสนา คำว่า พุทธะ โดยพยัญชนะแปลว่า ท่านผู้ตรัสรู้ หรืออัครมหาบัณฑิต เพราะฉะนั้นพระพุทธศาสนาจึงเป็นศาสนาแห่งโพธิ (ความตรัสรู้) พระพุทธองค์มิใช่ประเสริฐเพียงเพราะทรัพย์สมบัติ พระรูป พระโฉมที่ประกอบด้วย ศุภลักษณะ เป็นต้น

ชาวพุทธในเมืองไทยขาดความรู้ในเรื่องคำสอนอันเป็นแก่นสารสาระของพระพุทธศาสนาเพราะไม่มีเวลาศึกษาหรือขี้เกียจที่จะศึกษา นับถือศาสนาอยู่แค่เปลือกนอก รู้จักศาสนาในแง่พิธีกรรมเท่านั้น จึงให้ความสำคัญต่อศาสนาน้อยมาก จะสนใจก็ต่อเมื่อมีความทุกข์หรืประสบความเดือดร้อนเท่านั้น ผู้ที่สนใจศึกษาพุทธศาสนาจริง ๆ จนเข้าขั้นซาบซึ้งถึงใจนั้น ในเมืองไทยยังมีน้อยมากหากเปรียบเทียบกับเปอร์เซ็นของพุทธศาสนิกชนที่มีอยู่แล้วจะได้สัก 10% หรือเปล่าก็ไม่รู้ เพราะส่วนมากรู้จักพุทธศาสนาเพียงแค่กระพี้

พุทธศาสนาในโลกนี้ได้หดหายไปมากเหลือเพียงประเทศไทยเท่านั้นที่เป็นดินแดนพุทธศาสนา จากที่มีคนนับถืออันดับ 1 ของโลก ปัจจุบันตกลงมาเหลือ อันดับ 3 พุทธศาสนาที่แผ่กระจายไปในส่วนต่าง ๆ ของโลกมีจุดศูนย์กลางอยู่ในประเทศไทย ศาสนาอื่น ๆ ก็พยายามต่อต้านการเผยแพร่ทุกวิถีทาง ในขณะที่ประเทศไทยเปิดฟรี เป็นอิสระ ใครจะเข้ามาเผยแผ่ศาสนาใด ลัทธิใด ไม่มีกฎหมายห้าม ซึ่งก็น่าจะมีระเบียบกฎเกณฑ์ห้ามไว้บ้าง

กล่าวถึงหลักธรรมคำสอนของพระพุทธศาสนาในเชิงเปรียบเทียบระหว่างคนไทยกับชาติตะวันตกในการดำเนินชีวิตประจำวันของแต่ละชนชาติ อย่างไรก็ตามพระพุทธเจ้าต้องการให้เราพัฒนาคนให้ไม่ประมาทด้วยสติปัญญา โดยที่มีสติระลึกเท่าทันตื่นตัวต่อเหตุการณ์ อย่างไรก็ตามจริยธรรมของชาวตะวันตกเป็นจริยธรรมแบบจำใจ ฝืนใจ มันก็ไมมั่นคงไม่ปลอดภัย ไม่มีหลักประกันเพราะเมื่อมนุษย์ฝืนใจก็เป็นทุกข์ จึงคอยเลี่ยงจริยธรรมแบบที่ว่าตลอดเวลา

สาเหตุแห่งการเกิดเรื่องยุ่งยากนั้น ถ้าจะกล่าวกันอย่างแท้จริงแล้วก็เกิดจากการริษยาอาฆาตชิงดีชิงเด่นกันเองในวงการคณะสงฆ์จึงทำให้มีการปัดแข้งปัดขากันขึ้น ผ้ากาสาวพัสตรเป็นผ้าที่บริสุทธิ์ผ่องใส แต่ผู้ใส่อาจจะไม่ใช่ผู้บริสุทธิ์ก็ได้ เพราะแม้จะบวชเรียนมามาก รู้มากทั้งด้านพระธรรมวินัยหรือทางด้านรสพระธรรมก็ตาม แต่ก็ยังมีความโลภ และมัวเมาในอำนาจอยู่ ต้องการตำแหน่งอันหรูหราทรงเกียรติในสายตาของคนเขลาทั่วไป