ปาฐกถาที่กำลังจะแสดงอยู่นี้ เป็นปาฐกถาว่าด้วยเรื่องความดีแห่งพุทธศาสนา คำว่า พุทธะ โดยพยัญชนะแปลว่า ท่านผู้ตรัสรู้ หรืออัครมหาบัณฑิต เพราะฉะนั้นพระพุทธศาสนาจึงเป็นศาสนาแห่งโพธิ (ความตรัสรู้) พระพุทธองค์มิใช่ประเสริฐเพียงเพราะทรัพย์สมบัติ พระรูป พระโฉมที่ประกอบด้วย ศุภลักษณะ เป็นต้น

ชาวพุทธในเมืองไทยขาดความรู้ในเรื่องคำสอนอันเป็นแก่นสารสาระของพระพุทธศาสนาเพราะไม่มีเวลาศึกษาหรือขี้เกียจที่จะศึกษา นับถือศาสนาอยู่แค่เปลือกนอก รู้จักศาสนาในแง่พิธีกรรมเท่านั้น จึงให้ความสำคัญต่อศาสนาน้อยมาก จะสนใจก็ต่อเมื่อมีความทุกข์หรืประสบความเดือดร้อนเท่านั้น ผู้ที่สนใจศึกษาพุทธศาสนาจริง ๆ จนเข้าขั้นซาบซึ้งถึงใจนั้น ในเมืองไทยยังมีน้อยมากหากเปรียบเทียบกับเปอร์เซ็นของพุทธศาสนิกชนที่มีอยู่แล้วจะได้สัก 10% หรือเปล่าก็ไม่รู้ เพราะส่วนมากรู้จักพุทธศาสนาเพียงแค่กระพี้

พุทธศาสนาในโลกนี้ได้หดหายไปมากเหลือเพียงประเทศไทยเท่านั้นที่เป็นดินแดนพุทธศาสนา จากที่มีคนนับถืออันดับ 1 ของโลก ปัจจุบันตกลงมาเหลือ อันดับ 3 พุทธศาสนาที่แผ่กระจายไปในส่วนต่าง ๆ ของโลกมีจุดศูนย์กลางอยู่ในประเทศไทย ศาสนาอื่น ๆ ก็พยายามต่อต้านการเผยแพร่ทุกวิถีทาง ในขณะที่ประเทศไทยเปิดฟรี เป็นอิสระ ใครจะเข้ามาเผยแผ่ศาสนาใด ลัทธิใด ไม่มีกฎหมายห้าม ซึ่งก็น่าจะมีระเบียบกฎเกณฑ์ห้ามไว้บ้าง

กล่าวถึงหลักธรรมคำสอนของพระพุทธศาสนาในเชิงเปรียบเทียบระหว่างคนไทยกับชาติตะวันตกในการดำเนินชีวิตประจำวันของแต่ละชนชาติ อย่างไรก็ตามพระพุทธเจ้าต้องการให้เราพัฒนาคนให้ไม่ประมาทด้วยสติปัญญา โดยที่มีสติระลึกเท่าทันตื่นตัวต่อเหตุการณ์ อย่างไรก็ตามจริยธรรมของชาวตะวันตกเป็นจริยธรรมแบบจำใจ ฝืนใจ มันก็ไมมั่นคงไม่ปลอดภัย ไม่มีหลักประกันเพราะเมื่อมนุษย์ฝืนใจก็เป็นทุกข์ จึงคอยเลี่ยงจริยธรรมแบบที่ว่าตลอดเวลา

เราทุกคนทราบและเข้าใจแล้วว่าการมาปฏิบัติธรรมของอุบาสกอุบาสิกานั้นยาก คำที่ว่า มายาก คือ ต้องเสียสละงานของท่านมาช่วงจังหวะวันศุกร์ เสาร์ อาทิตย์ ทั้งที่บางท่านก็ทำงานตลอดไม่มีวันหยุด บางท่านก็หยุดวันอาทิตย์วันเดียว ก็น่าเห็นใจ ถึงกระนั้นก็ตาม ท่านยังอุตส่าห์เสียสละเวลามาสร้างความดีมีประโยชน์ต่อการงานในระหว่างงานหรือกิจส่วนตัวนั้น การสละเวลามาสร้างความดีเช่นนี้หาได้ยากมาก แต่พวกที่จะเสียสละและตัดปลิโพธกังวลได้นั้นต้องเป็นบุคคลที่เห็นคุณค่าของชีวิต

การรู้ภาษาธรรม เรียกว่า มีธรรมจักษุ แปลว่ามีดวงตาเห็นธรรม เรียกเป็นบุคคลว่า พระโสดาบัน แปลว่าผู้เข้ากระแสนิพาน เพราะสรุปแล้วพุทธศาสนาสอนตายเรื่องเกิดเท่านั้น โดยสอนว่าถ้าตายแล้วยังเกิดอีกก็ยังเวียนว่ายอยู่ ยังเป็นทุกข์ ถ้าตายแล้วไม่เกิดอีกก็พ้นเวียนว่าย พ้นทุกข์ (ถึงนิพพาน)

วาท แห่ง วาสน์ อะ รหันต์ กันศัตรู ผู้คิดร้าย อุ คมชัย ทรัพย์ยศ ปรากฏแสน มะ หาสงฆ์ สหาย มากหลายแคว้น โอม อายุ ยืนแม้น ยิ่งอมร คอคน คน เกิดมาฝึกเฝ้า ฝากคุณ งามเอย ดี เด่นเกียรติยศหนุน เนื่องน้อม ตาย เร็วโรคเบียนดุน ดลชาติ ใหม่นา ง่าย เพราะเทพรุมล้อม รับเข้าสวรรค์เคียง คน เพียงคอหยักเค้า คู่นาม ร้าย กาจก่อบาปตาม ตลอดบ้าน ตาย เสียจักสมความ หวังทุก ย่านแล ยาก เหตุยมพบาลค้าน คุร้อนนรกหลาย

เรื่องให้ทานนี้เขาถือกันว่ามันเป็นเรื่องเบื้องต้น คือ ทาน ศีล ภาวนา หรือทาน ศีล สมาธิ ปัญญา ทานเป็นเรื่องเบื้องต้น แต่ความจริงมันก็ไม่ใช่จะเป็นเรื่องเบื้องต้นอย่างนั้นไปเสียหมด มันเป็นเรื่องเขาจัดกันตามความรู้สึกของเขาเองไม่ได้มองลึก แล้วเป็นเรื่องปริยัติ

กิจกรรมการศึกษาในสถาบันการศึกษาต่าง ๆ ทุกวันนี้ได้ก่อให้เกิดความแปลกแยก และสร้างความเป็นปฏิปักษ์ต่อสรรพสิ่งรอบตัวให้เกิดขึ้นกับชีวิตของมนุษย์ ศาสตร์ ความรู้แขนงต่าง ๆ เมื่อขาดพื้นฐานของคุณธรรมรองรับ ก็มีฐานะไม่ต่างอะไรกับ “ศาสตร์” หรือ อาวุธ ที่ผู้เข้ารับการศึกษานำไปใช้ในการแย่งชิงลาภ ยศ สรรเสริญ และโลกียสุข อันนำไปสู่การเบียดเบียนตนเองและเบียดเบียนผู้อื่น จนก่อให้เกิดปัญหาต่าง ๆ ตามมามากมาย ถ้าขาดรากฐานของคุณธรรมรองรับแล้ว การปล่อยให้ผู้คนในสังคมมีโอกาสแข่งขันกันร่ำเรียนสูง ๆ ก็เท่ากับเป็นการติดอาวุธให้กับโจรบัณฑิตออกมาปล้นชิง เอารัดเอาเปรียบสังคม ด้วยวิธีการที่ยิ่งเพิ่มความฉ้อฉล ซับซ้อน แยบยล จนคนทั่วไปรู้ตามได้ยากเท่านั้น