การสืบสานประเพณีบุญคูณลาน

หัวหน้าโครงการ : สุภาวดี แก้วระหัน

รายงานได้นำเสนอเนื้อหาเกี่ยวกับกิจกรรมการสืบสานประเพณีบุญคูณลาน การถ่ายทอดและเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับประเพณีบุญคูณลาน และสำรวจความพึงพอใจของผู้เข้าร่วมกิจกรรม

ประเพณีการทำบุญคูณลาน หรือการทำบุญสักการะพระแม่โพสพ เป็นประเพณีที่จัดขึ้นเพื่อแสดงความรำลึกถึงบุญคุณของแผ่นดินที่ปลูกข้าว หลังจากการเก็บเกี่ยวข้าวของชาวอีสาน ซึ่งได้ถือปฏิบัติกันมาช้านาน จะจัดขึ้นเมื่อถึงเดือนยี่ หรือเดือนที่ 1 คือเดือนมกราคมของทุกปี หลังจากเก็บเกี่ยวข้าวเสร็จ ชาวบ้านจะขนเอามัดรวงข้าวที่เกี่ยวเสร็จแล้วนั้นไปกองรวมกันไว้ที่ลานเก็บข้าว ด้วยมีความเชื่อว่า ข้าวนั้นเป็นพืชเลี้ยงชีวิตที่มีเทพรักษา เทพองค์นั้นมีนามว่า “แม่โพสพ” ซึ่งเป็นขวัญข้าวที่เลี้ยงมนุษย์มา การทำบุญมีพระสวดมนต์เย็น ฉันเช้าเพื่อเป็นสิริมงคลแก่ข้าวเปลือก เมื่อพระฉันเช้าแล้วก็พิธีสู่ขวัญข้าว และผูกข้อต่อแขนกันในหมู่บ้านผู้ร่วมพิธี

มูลเหตุที่ทำ

เนื่องมาจากชาวนาเก็บเกี่ยวข้าวเสร็จแล้วจะหาบฟ่อนข้าวมารวมกันไว้ที่ลานนวดข้าว แล้วนำมาวางกองเรียงกันให้สูงขึ้นเรียก คูนลาน ชาวนาที่ทำนาได้ผลเมื่อต้องการจะทำบุญบำเพ็ญกุศลให้ทาน ก็จะจัดขึ้นที่ลานเป็นสถานที่ทำบุญทำทาน โดยมีญาติพี่น้องมาทำบุญ นิมนต์พระสงฆ์มาเจริญพระพุทธมนต์ ขึงด้ายสายสิญจน์รอบกองข้าว เมื่อพระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์แล้ว ถวายอาหาร จากนั้นจึงเลี้ยงคนที่มาร่วมงาน

ในปัจจุบันนี้ บุญคูณลานค่อย ๆ เลือนหายไป เนื่องจากไม่ค่อยมีผู้สนใจประพฤติปฏิบัติกัน ประกอบกับในทุกวันนี้ชาวนาไม่มีลานนวดข้าวเหมือนแต่ก่อน เมื่อเกี่ยวข้าวเสร็จและมัดข้าวเป็นฟ่อน ๆ แล้วจะขนมารวมกันไว้ ณ ที่ๆ หนึ่งของนา หลังจากนั้นก็ใช้เครื่องสีข้าวมาสีเมล็ดข้าวเปลือกออกจากฟางใส่ลงในกระสอบได้เลย ด้วยเทคโนโลยีและวิธีการเก็บเกี่ยวข้าวเปลี่ยนแปลงไป จึงทำให้ประเพณีบุญคูณลานนี้หายไปด้วย แต่กระนั้นก็ยังมีบางหมู่บ้านยังอนุรักษ์และสืบสานประเพณีนี้ไว้อยู่ โดยการรวมกันทำบุญกุ้มข้าวใหญ่ แทนการทำบุญคูณลาน เพื่อให้เหมาะกับยุคสมัย

รายละเอียดเพิ่มเติม : การสืบสานประเพณีบุญคูณลาน รายงานโครงการทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี ปี 2548