สารานุกรมศาสนสถานจีนในเขตจังหวัดของภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนล่างของไทย

หัวหน้าโครงการ : เมชฌ สอดส่องกฤษ

การสำรวจศาสนสถานจีนในเขตจังหวัดของภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนล่าง สามารถแบ่งได้เป็น ศาสนสถานประเภทศาลพระภูมิเจ้าที่ ศาสนสถานประเภทมูลนิธิวัดหรือสมาคมเพื่อการกุศล และศาสนสถานประเภทสุสาน ซึ่งมีรายละเอียดดังต่อไปนี้

1.ศาลพระภูมิเจ้าที่ เป็นศาลเจ้าขนาดเล็ก ก่อสร้างเป็นศาลพระภูมิส่วนบุคคล โดยก่อตั้งเป็นศาลเจ้าประจำบ้าน หรือศาลเจ้าส่วนตัว แต่ก็มีบางแห่งก่อตั้งโดยการรวมตัวกันของคนในชุมชน ตั้งไวหน้าบ้านหรือหน้าร้าน โดยเฉพาะบ้านที่อยู่ตรงทางสามแพร่ง จะตั้งเป็นศาลพระภูมิเจ้าที่หันหน้าเข้าหาถนน เพราะเชื่อว่าทางสามแพร่งเป็นจุดรวมของวิญญาณชั่วร้าย จึงต้องตั้งศาลเจ้าที่เพื่อให้สะท้อนความชั่วร้านออกไป ทั้งยังอำนวยพรให้แก่เจ้าของบ้านและผู้เคารพบูชาในละแวกนั้นด้วย จากการสำรวจพบว่า แต่ละจังหวัดมีศาลเจ้าที่ประเภทนี้มากกว่า 1 แห่งขึ้นไป ขนาดใหญ่เล็กต่างกันไป บ้างเป็นศาลทรงกล่องสี่เหลี่ยมเล็ก ๆ บ้างสร้างเป็นกระท่อม บ้างเป็นศาลา หรือเป็นสิ่งปลูกสร้างขนาดใหญ่ก็มี

2.มูลนิธิ วัด หรือ สมาคมเพื่อการกุศล จากการสำรวจพบว่า ศาสนสถานจีนที่สร้างเป็นมูลนิธิหรือวัดขนาดใหญ่นี้ บางแห่งมีต้นกำเนิดจากศาลเจ้าขนาดเล็ก ต่อมาเมื่อมีกลุ่มชนชาวไทยเชื้อสายจีนเพิ่มมากขึ้น และมีการรวมตัวกันมากขึ้นจึงได้ก่อตั้งเป็นมูลนิธิการกุศล และวัดขนาดใหญ่ขึ้น จากการเก็บข้อมูลอาจจะแบ่งกลุ่มศาสนสถานในกลุ่มนี้ได้เป็น กลุ่มที่เป็นสมาคมการกุศลหรือมูลนิธิ และกลุ่มที่เป็นวัดหรือศาลเจ้า

สมาคมและมูลนิธิการกุศล ก่อตั้งขึ้นโดยการรวมตัวกันของชาวไทยเชื้อสายจีนเพื่อประกอบกิจการสาธารณกุศล อันได้แก่ การช่วยเหลือจัดงานศพ จัดให้มีสุสานและฌาปนกิจสถานแก่บุคคลทั่วไป การช่วยเหลือผู้ประสบภัย อุทกภัย วาตภัย และภัยพิบัติอื่น ๆ การส่งเสริมวัฒนธรรม ศิลปกรรม การศึกษา การศาสนา และการรักษาพยาบาล การบำเพ็ญทานกุศล และสาธารณกุศลโดยทั่วไป

วัดหรือศาลเจ้า ภายในวัดบ้างสร้างเป็นเทวสถานเพื่อประดิษฐานเทวรูป หรือประดิษฐานพระพุทธรูปปางต่าง ๆ ตามศิลปะแบบจีน หรือบางแห่งประดิษฐานพระที่มีชื่อเสียงของสำนักที่มาจากพื้นที่ต่าง ๆ ของประเทศจีน แต่ภายในประดิษฐานพระพุทธรูปศิลปะแบบไทย ส่วนเครื่องบูชามีทั้งแบบไทยและจีน

จากที่กล่าวมา บางแห่งเป็นมูลนิธิการกุศล ก่อตั้งเป็นอาคารมูลนิธิเหมือนกับสำนักงานทั่วไปเพียงอย่างเดียว แต่บางแห่งเป็นมูลนิธิการกุศล ก่อตั้งเป็นอาคารมูลนิธิเหมือนกับสำนักงานทั่วไปเพียงอย่างเดียว แต่บางแห่งใช้คำว่าสมาคม ภายในมีอาคารสำนักงาน มีวัด หรือศาลเจ้าประดิษฐานเทวรูปต่าง ๆ จำนวนมาก หรืออาจมีพระพุทธรูปแบบจีน หรือบางแห่งใช้ชื่อว่า สมาคม หรือมูลนิธิแต่ภายในเป็นอาคารศาลเจ้า วัด และสุสานอยู่ภายในด้วย

รายละเอียดเพิ่มเติม : สารานุกรมศาสนสถานจีนในเขตจังหวัดของภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนล่างของไทย รายงานโครงการทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี ปี 2555